Ministra Justisa, Halo Programa Divulgasaun Lei Rai nian iha Distritu Manufahi no Covalima

Ministra Justisa, Lúcia Maria Brandão Freitas Lobato, hala’o programa divulgasaun Lei Rai nian iha Distritu Manufahi no Covalima.

Ministériu Justisa inklui Direcção Nacional de Direitos Humanos e Cidadania (DNDHC), Direcção Nacional de Terras, Proprieda-des e Serviços Cadastrais (DN- TPSC), halo programa divulga-saun lei kona-ba Rai nian iha Sub-Distritu Same (Betano), Dis-tritu Manufahi iha 12 de Setem-bru tinan 2011. Enkuantu iha Sub-distritu Fatuberliu (Welaluhu), Distritu Manufahi, iha loron 13 Setembru no Sub-distritu Suai, Distritu Covalima iha loron 15 Setembru tinan 2011. Ikus mai remata iha Sub-distritu Maukatar, Distritu Covalima iha loron 16 Setembru tinan 2011.

Programa divulgasaun ne’e S.E. Ministra Justisa rasik koalia kona-ba Lei rai nian, iha Lejislasaun oin hat (4) mak hanesan; Implementasaun Lei numeru 1/2003, Dekretu-lei numeru 12/2005, Dekretu-lei numeru 19/2004 no Dekretu-lei numeru 27/2011 kona-ba Regularizasaun ba Titularidade husi Bens Imóveis iha Kazu Naun Disputadu sira.

Iha programa divulgasaun lei rai nian iha Suku Betano, Sub-distritu Same Distritu Manufahi, Ministra Justisa iha abertura hateten :” Governu liu husi Ministra Justisa mai iha Sub-distritu Same iha Betano atu rezolve problema ne’ebé akontese iha povu Betano. Ita hotu hatene katak ita iha lei lubuk ida ona mak koalia kona-ba rai. Maibé ita seidauk iha lei ida kona-ba agraria, ita seidauk iha lei ida kona-ba ganti rugi.

Hau koalia ganti rugi tamba ita hotu ohin iha ne’e atu koalia kona-ba ganti rugi ba rai, ai-horis, nó ba uma, maibe seidauk iha lei kona-ba ida ne’e. Hahu’u kedas husi Governu ida liu ba, iha lei tolu ida mak ita hatene kona-ba Lei Beins Imóveis iha tinan 2003, daruak mak Dekretu-lei ida koalia deit kona-ba oinsa Estadu atu fo rai ka rikusoin ne’ebé Estadu iha, ba ema ka kompaña atu aluga, iha ona lei hodi regula. No datoluk iha mos lei kona-ba ema bain-bain atu fo kontratu bá ema bain-bain, karik iha ona lei hodi regula kona-ba ida ne’e, maka ne’e de’it ona, laiha tan lei seluk.”

Programa divulgasaun ne’ebé akompañadu husi Sekretáriu Estadu Meiu Ambiente ne’e, Ministra Justisa reforsa liu tan :”Governu ida ne’e hakarak hatutan servisu balun ne’ebé Governu uluk halo hela, hahu’u ona bo’ok-an oituan ona, katak Governu ida ne’e iha responsabilidade atu servi komunidade, atu servi ita nia Nasaun hatutan tan lei sira ne’ebé atu regula ita nia komunidade sira nia moris.”

“Tinan tolu liu ba kuandu hau hahu’u hau nia servisu nu’udar Ministra Justisa, hau fo prioridade tebes ba lei sira hodi regula kona-ba kestaun rai nian. Ne’ebé ho hanoin hodi halo lei ida diak laos ho semana ida ka fulan ida maibe presiza tempu ida naruk hodi halo lei ida diak ba ita nia komunidade hodi banati tuir.

Tamba iha Betano projetu bo-bot mak sei mosu no sei lori benefisiu ba komunidade sira. Governu sei la hadau rai komunidade nian. Rai komunidade nian ka komunidade ida ne’ebé iha rai adat, adat halo nusa, tenke lolos”.

Solusaun ba problema ne’ebé mosu ba komunidade iha suku Betano, ne’ebé durante ne’e sai polémika iha media nasional sira iha Timor-Leste, nó núdar res-posta ba komunidade sira, iha bi-ban nebá Ministra Justisa hate-ten,: ” Se loron ruma Governu atu fo ajuda komunitáriu ba sira ne’e-bé kuda hela batar, aifarina, kuda hela ai-horis oan ruma, halo hela uma iha laran. Maibe projetu atu liu klaru, Governu labele taka matan ba komunidade sira nia sasan ne’e. Governu sei iha hanoin atu rezolve problema sira ne’e, maibe labele uza kesempatan dalam kesempitan katak ai-oan sira ne’ebé nai’in moris iha ailaran sira ne’e laos ema mak kuda, Governu sei la fo ganti rugi, tamba sa, osan sira atu ganti rugi ne’e mos osan povu nian duni mak tau ba iha orsamentu ne’e.”

Molok programa ne’e atu to’o ninia rohan, Ministra fo korajen ba komunidade sira iha Suku Betano hodi dehan, : ”Molok programa ne’e atu lao ba oin ita hotu-hotu tenke servisu hamutuk entre komunidade lokal, autori-dade lokal, sosiedade sivil ho militar.”

Iha fatin hanesan Sekretáriu Estadu Meiu Ambinete nebé representa husi Sekretáriu Esta-du Rekursus Naturais koalia konabá meiu ambiente no oinsa planu ba novo Betano no novo Suai iha futuru.

Halao tiha divulgasaun lei rai nian iha Suku Betano, Ministra Justisa ho ninia komitiva kontinua ba iha Sub-distritu Fatuberliu, Distritu Manufahi no Sub-distritu Suai no remata iha Sub-distritu Maukatar Distritu Covalima.

João MP. da Costa/Relasaun Públik Ministériu Justisa.