DGTP Hala’o Despezu ba Okupante Ilegál iha Lagoa Tasi-tolu


Díli- Diresaun Jerál Terras no Propriedades (DGTP-Sigla Portugés) iha loron 18 fulan-Outubro 2019 foin lalais ne’e hala’o despezu administrativu ba okupante ilegál sira iha lagoa Tasi-tolu.
Despezu administrativu ne’ebé hala’o hosi DGTP ne’e bazeia ba orden hosi Sekretáriu Estadu das Terras e Propriedades (SETP) ne’ebé antes ne’e iha loron 7 fulan-Outubru tuun diretamente ba terenu hodi haree no fó atensaun ba okupante sira ne’ebé durante ne’e ba okupa.

Hafoin ezekuta orden supriór nian, Diretór Jerál Terras Propriedade, Rodrigo de Mendonça hateten, nia parte ezekuta lei no orden, lagoa tasi-tolu konsidera hanesan patrimoniu estadu nian, durante ne’e governu uza fatin ne’e hanesan fatin serimónia ba loron nasionál nian sira, tanba ne’e governu liuhosi DGTP tenki proteze fatin refere.
Iha despezu ne’ebé hetan mós observasaun hosi parte Provedoria dos Direitos Humanos e Justiaça (PDHJ) ne’e nia salienta mós, tuir orientasaun supriór sira nian la’ós atu haree deit ba fatin serimónia maibé hirak ne’ebé hela besik no ateru lagoa, tanba ne’e, maske estadu kumpriende kondisaun komunidade nian maibé sira mós labe tau-án ba iha risku.

Diretór jerál ne’e sailenta mós, estadu sei la fó kompenizasaun ba okupante ilegál sira, liu-liu ba okupante área protezidu sira. estadu sei tau konsiderasaun hodi fó kompenizasaun bainhira sira ba okupa ho situasaun ida ne’ebé di’ak, hanesan hetan lisensa no hetan autorizasaun hosi DGTP.
“Bahira komunidade okupa no halo uma ho ilegál mak governu haree hela hodi tau konsiderasaun, ha’u hanoin la-lós. Maske ita hanoin sira nia kondisaun maibé sira labele tau-an ba risku hafoin ezize atensaun governu nian, ne’e buat ne’ebé la-lós, tanba ne’e despezu ne’ebé mak hala’o ne’e la’ós ba sira iha Tasi-tolu de’it, maibé ida ne’e sei halo ba okupasaun ilegál sira iha teritoriu Timor-Leste,” tenik Rodrigo.

Diretór Jerál ne’e husu ba komunidade sira liu-liu ba sira ne’ebé utiliza fatin públiku sira hanesan tasi-ninin, mota ninin, estrada ninin no sira ne’ebé iha lagoa tasi-tolu nian, tékniku sira hosi DGTP identifika hotu ona, tanba ne’e husu komunidade sira ho voluntáriamente tenki sobu sira nia fatin.
Rodrigo hateten, ba fatin públiku no fatin esrtadu nian sira ne’ebé maka privadu ida okupa ba ninia intrese rasik, ne’e kontra lei, tanba ne’e, lei no orden klaru atu DGTP ezekuta, tanba iha lei nú. 1/2003 hateten, rai uma no fatin protezidu sira inklui rai ho uma hirak ne’ebé estadu portugés ho estadu Indonezia hosik hela automatikamente estadu Timor-Leste mak administra.

Despezu ba etapa dahuluk nian ne’ebé DGTP ho nia ekipa tékniku sira ba hala’o iha lagoa tasi-tolu ne’e, hetan apoiu hosi Polísia Nasionál Timor-Leste (PNTL) Seguransa Sivíl, Jestaun Merkadória, Pesoál hosi Patrimoniu Estadu no parte Eletrasidade de EDTL ne’ebé fó apoiu ekipamentu pezadu sira.
Antes ne’e iha loron 7 fulan-Outubro 2019, Sekretáriu Estadu Terras Propriedades (SETP) Mario Ximenes ba haree diretamente hodi fó hanoin ba komunidade sira atu labele halo tan uma iha fatin hirak ne’ebé estadu konsidera área protezidu, no husu ba komunidade sira hodi sai voluntáriamente iha tempu badak nia laran.*

Ananias Babo Horta/Luis Neves
Relasaun Públika DGTP