SETP Hala’o Enkontru Komunitaria Iha Hatubiliko

SEKRETARIU Estadu Terras Propriedade (SETP) Jaime Xavier Lopes iha loron Kinta, 13 fulan-juñu 2013 hala’o enkontru komunitaria ho komunidade sira hosi suku tolu iha Sub-Distritu Hatubilico Distritu Ainaro.
Durante hala’o enkontru ho komunidade sira iha Hatubilico SETP mós hatan prekupasaun komunidade sira nian kona-ba rai abandonadu ne’ebé maka rai nain hosik hela hodi halai ba estranjeiru.
Tanba nee’e SETP hateten, tuir lei no 1/2003 rai abandonadu no sasan ne’ebé maka estadu portugés ho estadu Indonesia hosik hela, tuir lei estadu Timór-Leste maka bele administra hodi sai hanesan na’in ba sasan ne’ebé estadu nian.
Jaime hateten, iha tempu portugés estadu portugeza prodús sertifikadu rai nian 5.000 no iha tempu okupasaun Indonesia nian estadu Indonezia prdus sertifikadu 55.000 ba komunidade sira iha Timor-Leste.

Rai sai hanesan buat ne’ebé importante ba ema hotu nia moris, tanba ne’e Timór-Leste hakerek mós artigu 54 konstituisaun RDTL, hodi garantia sidadaun hotu-hotu nia direitu atu hela iha rai pedasuk ida.
“Ha’u husu ba maluk sira hotu atu labele hamosu tan konflitu kona-ba rai, bainhira iha problema ruma kona-ba rai tenki buka oinsa hodi bele rezolve ho ulun mairin, tanba ho problema sei la rezolve buat hotu,” tenik Jaime.
Iha biban ne’e Adimnistradór Sub Distritu Hatobiliko Domingos Lopes hateten, Hatobiliko iha suku tolu maka hanesan Suku Mau-Siga, Nunu-Moge no SukuMola, hosi suku tolu ne’e iha aldeia 51, no nia populasaun hamutuk nain 11.950. iha Sub-Distritu refere, problema rai barak maka hanesan problema komunidade okupa rai no fatin estadu nian.
Domingos Salienta mós, problema rai hanesan problema ne’ebé boot iha Timór laran, tanba ne’e husu ba terras propriedade atu tau mapa ruma kona-ba baliza Sub-Distritu nian iha administrasaun Sub-Distritu Hatubilico nian.
Iha fatin hanesan komunidade sira husu ba SETP atu hola inisiativa hodi tau tuir kustume no lisan Timór nian. Tanba tuir sira dalaruma hanesan uma-lisan sira barak ne’ebé ahi haan seidauk halo, ne’e maka halo ema hodi oho-malu artbiru, buat sira ne’e akontese tanba rai seidauk hametin ninia-aan, atu hamenus problema kona-barai idaidak tenki fila ba nia kultura.

Hanesan komunidade Marcal de Araujo hateten rai ne’ebé beiala sira entrega ona ba estadu sira sei la hadau fila, miabé oinsa ho ema sira ne’ebé okupa ema seluk nia rai no hela fatin ne’ebé na’in hosik hela, rai ne’e partensia ba ema ne’ebé okupa ks ba ema ne’ebé hosik hela.
Iha biban ne’e Florindo de Araujo hanesan Komunidade sira husu ba SETP atu halo mós sosializasaun ne’e iha suku, nune’e bainhira mosu problema ruma kona-ba rai sira bele hatene hodi rezolve rasik sira nia problema.
Iha sosializasaun ne’ebé hetan partisipasaun másimu hosi komunidade no autoridade lokál inklui mós SETP, Direitór Nasionál DNTPSC no Diretór DTP Ainaro nian ne’e, komunidade sira husu ba SETP atu halo kontratu ruma ho komunidade sira hodi bele hadi’a pauzada Hatubiliko, tanba fatin refere to’o oras ne’e sai abandonadu.*

Ananias BaboHorta
Media Officer SETP