DNDHC no DNRN Sosializa lei rai no Nasionalidade iha Sub-distritu Cailaco distritu Bobonaro

Diresaun Nasionál Direitus Humanus no Cidadania (DNDHC) no Diresaun Nasionál Rejistu Notariadu (DNRN) halo programa divulgasaun lei iha Sub-distritu Cailaco distritu Bobonaro iha loron 10 fulan Jullu 2014.

Programa ne’e ho objetivu atu hasa’e konsensía komunidade sira hodi bele kompriende kona-ba lei sira mak vigora iha ita nia rai no dokumentu saida de’it mak nu’udar sidadanun Timor-Leste presiza uza hodi asesu ba fronteira no ba estranjeiru.

Adjuntu administradór distritu Bobonaro, Julio Caero iha diskursu hateten,” husu komunidade suku walu iha sub-distritu Cailaco aproveita eventu ida ne’e didiak, tanba Ministériu Justisa liu husi diresaun relevante mai iha sub-distritu ne’e hodi fahe informasaun relasaun ho servisu Ministériu Justisa nian ba ita iha Sub-distritu Cailaco. Hau hakarak inan aman sira tenke mai iha programa sira hanesan ne’e hodi rona informasaun kona-ba rai ne’ebé durante ne’e sai problema boot iha sub-distritu Cailaco. Hau husu ba Xefe suku sira ne’ebé ohin partisipa iha programa ne’e, hodi transfere informasaun ne’ebé imi hetan ba komunidade sira iha suku hotu hotu hodi hatene.”

Diretór Nasionál Direitus Humanus no Cidadania, Celito Cardoso ne’ebé representa Vise Ministru Justisa iha lia makloke hateten,” Divulgasaun ba komunidade hotu iha Timor-Leste inklui iha Sub-distritu Cailaco, tanba komunidade hotu iha nasaun ne’e iha direitu no dever ne’ebe hanesan. Ohin ami ne’ eb’e mai husi Ministériu Justisa, Diretóra DNRN sei koalia kona-ba nasionalidade no rejistu Sivíl, nune’e mós ami nia ema balun sei ko’alia kona-ba Lei Violensia Demestika no Lei Protesaun ba Testamuña ka sasin. Iha biban ida ne’e hakarak informa mós katak tuir lolos Vise Ministru Justisa mak marka presenza iha ne’e, maibe tanba servisu urjente ne’ebé presiza halo, tanba Timor-Leste sai hanesan uma nain ba, Simeira CPLP, mak labele marka presenza iha programa ida ne’e.”

Iha fatin hanesan Diretóra Diresaun Nasionál Rejistu Notariadu (DNRN), Maria Fatima Castro de Araujo ne’ebé lori matéria kona-ba nasionalidade no rejistu sivíl iha apresentasaun hateten,” ko’alia kona-ba rejistu sivíl no nasionalidade, rejistu sivíl hanesan; rejistu moris, rejistu komersiu, rejistu kazamentu, rejistu mate no rejistu criminal, Passa Fronteira no Passaporte.”

Nu’udar oradór ba programa ne’e Diretóra DNRN, Joaozito Viana ko’alia kona-ba Violensia Domestika, nune’e mós José Paulino Ximenes ko’alia kona-ba lei Protesaun ba Testamuña ka sasin.
Hafoin oradór sira halo apresentasaun loke sesaun dialogu nakloke entre partisipante ho apresentadór sira hanesan; Manuel Ximenes, Xefe Suku Atudara hato’o ninia preokupasaun kona-ba agrikultór sira iha ninia suku, hadau malu natar no to’os ne’ebé labele rezolve iha nivel suku no distritu, no prosesu ne’e to’o iha nivel nasionál, to’o agora seidauk iha rejultadu no Ema Sub-distritu Cailaco ne’ebé desde tinan 1999 halai tiha ba iha Indonezia nu’udar sidadaun Indonezia, iha fulan kotuk sira mai fali iha sub-distritu Cailaco hodi fa’an subar rai iha suku Atudara la ho kuñesementu xefe suku.

Agapito Soares Lay, Xefe suku Da-Udo, hato’o preokupasaun kona-ba governu atu sosializa lei kona-ba baliza suku no distritu, tanba durante ne’e, suku Leimea sub-distritu Hatolia distritu Ermera hakat liu mai ami nia suku hodi tesi arbiru komunidade suku Da-Udo nia ai ka plantasaun iha sub-distritu Cailaco nia area laiha kuñesementu.

Zeferino Soares, Xefe suku Manapa hato’o kona-ba disputa rai entre suku Manapa sub-distritu Cailaco no suku Ritabow sub-distritu Maliana ne’ebé okupa rai iha parte suku Manapa nian no to’o agora seidauk resolve, ami husu ema ne’ebé okupa mak iha direitu ka ami ne’ebé loke rai mamauk sai natar ne’e mak iha direitu.

Diresaun Naisonál Direitus Humanus no Cidadania tuir Planu Asaun Annuál (PAA) ba tinan 2014 halao ona programa divulgasaun iha fatin lima hanesan; sub-distritu Nitibe distritu Oe-Kusi, sub-distritu Hato-Builico distritu Ainaro, sub-distritu Baguia distritu Baucau, Sub-distritu Luro distritu Lautem no sub-distritu Cailaco distritu Bobonaro. Tuir planu programa ikus liu sei halao iha sub-distritu Fatumea no Fohorem distritu Cova Lima iha fulan Agostu no Setembru nia laran.

Partisipante ba programa ne’e mai husi komunidade suku walu (8) iha sub-distritu Cailaco, Adjuntu Administradór distritu Bobonaro, Adjuntu Komandante PNTL distritu Bobonaro no Diretór Terras Propriedade distritu Bobonaro no Konservadór Notariadu distritu Bobonaro.

Programa ne’ e realiza tanba servisu hamutuk Ministériu Justisa ho ajensia International United Nations Development Program (UNDP) iha Timor-Leste.

João Maupelo da Costa
Ofisiál Relasaun Públika no Divulgasaun