SETP Hala’o Lansamentu SNC iha Bobonaro

MALIANA - Sekretáriu Estadu Terras Propriedades (SETP) Jaime Xavier Lopes, iha loron 18 fulan-Marsu 2015 foin lalais ne’e hala’o lansamentu ba Sistema Nasionál de Cadastro (SNC) iha Munisipiu Bobonaro.

Iha lansamentu ne’e Jaime husu ba autoridade lokal inklui mós lideransa komuitária no komunidade sira tenki fó sira nia apoiu ba iha ekipa tékniku sira ne’ebé maka sei ba halo levantamentu dadus ba komunidade sira nia rai.

Nia mós husu ba komunidade sira tenki fó informasaun ne’ebé loos ba iha ekipa sira, liliu ba sira ne’ebé atu sai sasin ba iha baliza ruma renki ema ne’ebé maka hatene istória kona-ba rai nian hodi labele kria problema iha loron ikus.

Iha biban ne’e nia esplika mós kona-ba artigu 54 konstituisaun RDTL, ne’ebé ko’alia kona-ba direitu ba propriedade privada, iha sesaun dahuluk hateten ema hotu iha direitu ba ba propriedade privada no bele fó ba ema seluk wainhira sei moris nomós wainhira mate tuir lei nia
lala’ok.

Nune’e mós iha sesaun daruak nian hateten labele uza propriedade privada hodi estraga fali nia funsaun sosial, sesaun tolu hateten atu hetan eh hasai ema ida nia propriedade privada hodi halo ba uzu públiku, tenke selu indiminizasaun tuir lei haruka, no sesaun no iha sesaun dahaat hateten ema sidadaun nasionál de’it maka bele iha dureitu ba propriedade privada sidadaun nian.

Iha lansamentu ne’ebé hetan partisipasaun hosi komunidade inklui Komandante PNTL no parte F-FDTL ne’e, nia esplika mós kona-ba artigu 141 iha konstituisaun RDTL nian ne’ebé hateten lei maka regula propriedade, nia uzu no utilidade rai nian, hanesan fatór produsaun ekonómiku ida no Lei Nú. 1/2003, dekretu lei Nú. 19/2004 no Lei Nú. 12/2005.

Iha biban ne’e hanesan hanesan diretór Terras Propriedade Munisipiu Bobnaro, DAmião Fontes Lobato hateten, iha futuru programa SNC nian sei la’o ho di’ak tanba komunidade sira durante ne’e ezize ba iha DNTPSC hodi sukat sira nia rai, ho ida nee nia fiar katak, atividade SNC nian sei la’o di’ak no iha susesu iha futuru.

Hanesan uma na’in Administradór Munisipiu Bobonaro, Domingos Martins hateten, ohin loron importante ba Munisipiu Bobonaro, tanba karakter komunidade sira nian kona-ba problema rai barak maka akontese iha Bobonaro.

Tuir Domingos, problema ne’ebé akontese iha Bobonaro maka problema rai sira ne’ebé maka uluk nia na’in sira sukat ona no iha okupasaun Indonesia nian balu sukat tan hodi fa’an ba ema seluk.

Nune’e mós oras ne’e daudaun komunidade sira barak maka fa’an rai iha Maliana no Batugade, tanba ne’e estadu atu kria regulamentu ruma ba ema sira ne’ebé fa’an rai hodi bele iha nia legalidade.

Hanesan administradór munisipiu nia fó hanoin ba iha lideransa sira antes atu faan rai tenki iha koinesementu hosi estadu liuliu hosi Terras Propriedades.

Kona-ba lansamentu SNC nian ne’e hateten bainhira SNC nia atividade atu susesu husu ba ekipa sira tenki servisu hamutuk ho autoridade lokál no lideransa komunitaria sira tanba sira maka hatene liu istoria rai nian iha sira nia fatin.

Iha biban ne’e Prezidente Consorsiu, Jorge Serano hateten, uluk Ita Nia Rai (INR) hanesan projetu Pilotu, no agora Sistema Nasionál Cadastro (SNC) hosi timor oan rasik maka kaer projetu ne’e ba iha futuru.
Tanba ne’e tuir Jorge dadus ne’ebé maka foti sei sai hanesan dadus definitivu e la’ós dadus provizoriu, husu ba ema hotu atu bele fó sira nia apoiu no sira nia kolaborasaun ba iha ekipa sira bainhira atu ba sukat komunidade sira nia rai.

Nia haeten, levantamentu ne’e levantamentu sistemátiku, tanba rai hotu iha timor laran sei sukat hotu, antes sukat ekipa sira sei halo uluk foto airo. No levantamentu ne’e konsidera hanesan levantamentu ida ne’ebé maka lais liu, tanba foti iha vaze maibé iha sentral bele hatene parsela hira maka ekipa sira sukat iha minute balu nia laran.

Iha lansamentu ne’ebé lansa hosi SETP ho Entrega Tablet ba ekipa tékniku sira ne’e Prezidente Konsorsiu ne’e hateten bainhira atu hetan susesu komunidade sira tenki fó sira nia partisipasaun. Nune’e mós servisu ne’e hanesan servisu ne’ebé dedikadu tanba buat hotu servisu tuir sistema.

Iha lansamentu ne’e loke mós sesaun husu no hatan ne’ebé iha biban ne’e komuidade sira prekupaliu kona-ba baliza administrative entre suku no aldeia inklui mós distritu no Sub Distritu.*

Ananias Babo Horta
Media Officer SETP