MINISTRU JUSTISA ABERTURA SEMINÁRIU NASIONÁL KONA-BA INDEPENDÉNSIA JUDISIÁRIU

DILI, DELTA NOVA – Segunda-Feira, 25 fulan-Maiu 2015, Ministru Justisa Ivo Valente abertura no nu’udar oradór ida ba Semináriu Nasionál kona-ba Independénsia Judisiáriu no Instituisaun Estadu sira-nia kna’ar atu asegura sistema judisiál ne’ebé efetivu no independente. Semináriu ne’e organiza hosi Organizasaun Naun-Governamentál Judicial System Monitoring Programme (JSMP) iha Salaun Konferénsia Delta Nova, Comoro, Dili.

Diretór ezekutivu JSMP, Luis de Oliveira Sampaio hato’o nia agradesimentu ba oradór sira, bainaka no prezensa partisipante sira hodi tuir semináriu ida ne’e, nia, JSMP apresia tebes partisipasaun autór judiasiáriu sira, sosiedade sivíl, mídia, akadémiku no universitáriu sira, no mós husu atu tuir semináriu ne’e to’o rohan nune’e bele hetan informasaun no esperiénsia hosi oradór sira-nia matenek.

Diretór JSMP mós esplika kona-ba objetivu Seminiáriu Nasionál, “saída” mak JSMP lori mai iha semináriu ne’e no rekomendasaun sira ba autór judisiáriu sira hosi rezultadu monitoramentu durante ne’e. Semináriu Nasionál ne’e hanesan espasu ida atu fasilita diskusaun nakloke entre instituisaun demokrátiku sira no atu asegura katak orgaun soberanu sira maneja sira-nia án hodi respeita orgaun soberanu sira seluk nia-kna’ar tuir Konstituisaun haruka, hateten Diretór Ezekutivu JSMP Luis de Oliveira Sampaio.

Ministru Justisa Ivo Valente iha ninia diskursu abertura hateten, onra bo’ot mai ha’u abertura ka loke semináriu ne’ebé halo hosi JSMP, ha’u akompaña JSMP liu ona tinan-6, JSMP sempre hato’o rekomendasaun barak ba Estadu, ba instituisaun judisiáriu iha Timor-Leste, ne’e esforsu di’ak tebes hodi kontribui ba iha dezenvolvimentu setór justisa.

JSMP enkamiña ona rekomendasaun lubun ba Ministériu Justisa, Tribunál, Prokuradoria Jerál, Defensoria Públiku no servisu Advogadu sira nian. Ne’e atu hatudu katak, JSMP foti ona papél sosiedade sivíl nian hodi kontribui mós ba iha dezenvolvimentu estadu direitu demokrátiku.

“Realidade hatudu katak, nasaun barak ukun án kleur tebes, balun tinan atus-ida, tinan nen-nulu maibé sira-nia setór justisa maiz pior, nu’udar timor-oan tenke orgullu ho progressu ne’ebé ita atinzi maske foin tinan 13 restora nia ukun án;” enkoraja Ministru Justisa ba partisipante sira.

Ministru Justisa hatutan, ohin semináriu kona-ba independénsia judisiáriu nian, tema ne’e lori ita ba iha baze legál Lei Inan (Konstituisaun RDTL) ne’ebé mak determina tiha ona separasaun poder órgaun soberanu sira. Iha Timor-Leste, ita-nia órgaun soberanu iha hat (4) mak hanesan; Presidente-Repúblika, Parlamentu Nasionál, Governu no Tribunál. Entre órgaun hat ne’e, ida-idak iha kna’ar rasik, iha limitasaun maibé sira iha interligasaun ba malun nu’udar estadu direitu demokrátiku.

Hanesan Governu, ezekutór, Ministériu Justisa la’o tuir nafatin Planu Estratéjiku Setór Justisa 2030 nian no gradualmente implementa tuir Planu Asaun Anual (tinan-tinan); papel importante mak forma kuadru autór judisiáriu iha Sentru Formasaun Jurídiku, dezafiu mak númeru kuadru judisiáriu sei ki’ik tebes hodi responde espetasaun buka-nain justisa, maibé ita halo nafatin esforsu oioin, halo kooperasaun ho paíz CPLP, Brazil, Cabo Verde, Portugal, etc. hodi hasa’e númeru no kualidade servisu autór justisa formál. Tanba dezenvolvimentu setór justisa fó importansia liu ba iha rekursu umanu autór justisa nian, katak hasa’e númeru no hadia kualidade autór judisiáriu sira; hateten Ministru Justisa Ivo Valente.

VI Governu Konstitusionál kompremete “oinsá” garante setór justisa ba timor-oan hotu-hotu, laós munisípiu Dili dei’t ka munisípiu balun de’it, maibé tenke ba munisípiu hotu-hotu maske sei lori tempu, maibé absolutamente tenke hari’i justisa ba ema-hotu iha nasaun ida ne’e; dehan Ministru Justisa Ivo Valente hodi hakotu ninia diskursu abertura.

Oradór ba semináriu ne’e mai hosi Ministru Justisa Ivo Valente, Komisaun A Parlamentu Nasionál Deputadu Joaquim dos Santos, Prezidente Tribunál Rekursu Guilhermino da Silva no Provedór Adjuntu ba Direitus Humanus no Justisa Horacio Almeida.





Honório dos Santos
Gabinete Ministru Justisa
Media officer