Senseblizasaun lei rai iha Dukurai, Komunidade Prekupa Baliza Administrativu

LETEFOHO-Sekretáriu Estadu Terras Propriedades (SETP) Jaime Xavier Lopes hamutuk ho Rede ba rai hala’o senseblizasaun lei rai nian ba komunidade sira iha Suku Dukurai Postu Administrativu Letefoho Munisipiu Ermera.

Iha senseblizasaun neebe maka halao durante loron tomak iha suku dukurai ne’e komunidade sira prekupa liu kona-ba baliza adminstrativu entre suku ho suku nunee mos entre aldeia ho aldeia.

Iha senseblizasaun ne’ebé realiza tanba organiza hosi Konsellu Polisiamentu Komunitária hosi Postu Administrtivu Letefoho Munisipiu Ermera iha loron 15 fulan-Jullu 2015 ne’e, SETP husu ba komunidade sira hodi taumatan ba idaidak nia baliza hodi labele mosu problema iha loron ikus.

Iha senseblizasaun ne’e hala’o tanba planu hosi The Asia Foundation ne’e Jaime hateten, Problema rai mostu tanba hetan influensia maka’as hosi sidadaun portuges no Indonesia ne’ebé maka uluk mai halo invazaun iha Timor-Leste.

Tanba ne’e tuir Membru Governu ne’e, iha tempu portugés nian estadu portugés iha momentu ne’ebá fó sertifikadu 5.000 ba komiunidade sira nune’e mós iha tempu Indonesia nian estadu Indonesia nian iha momentu ne’ebá fó sertifikadu ho total 55.000.

“Hau husu ba komunidade sira hodi bele fó valorizasaun ba iha liafuan ukun rasik-an, maka ema idaidak tenki ukun sasan ne’ebe maka ita nian rasik la’ós ba ukun ema seluk nia sasan, tanba ba ukun ema seluk nia sasan ho nia helafatin hanesan mós ita halo invazaun ba ema seluk,” dehan Jaime.

Tanba ne’e iha 2002 estadu konsagra konstituisaun RDTL hodi tau mós artigu 54 konstituisaun RDTL nian ne’ebé maka ko’alia kona ba sidadaun sira nia direitu ba porpriedade privada.

Iha artigu ne’e seksaun ida hateten, sidadaun hotu-hotu iha direitu ba rai pedasuk iha Timor-Leste, bele fó iha tempu moris no mós wainhria nia mate.

Seksaun rua hateten labele uza propriedade privada hodi estraga fali ninia funsaun sosiál.

Seksaun tolu hateten, atu hetan eh hasai ema ida nia propriedade privada hodi halo ba uzu públiku, tenke selu indeminizasaun loloos ba sidadaun, tuir lei haruka, sesaun haat hateten Ema sidadaun nasionál de’it maka bele iha direitu ba propriedade privada sidadaun nian.

Hanesan uma-na’in Xefe Suku Ducurai, Postu Administrativu Letefoho Rui Alberto Soares hateten, durante iha suku refere estabilese KPK problema ne’ebé komunidade sira hasoru barak liu maka problema rai, tanba ne’e nia husu ba komunidade sira tenki buka meius oinsa maka hodi bele rona did’ak saida maka sei hato’o hosi SETP.

Hanesan Administrador hosi postu Letefoho Americo Soares hateten, durante ne’e sira hasoru problema boot maka problema rai, iha kazu tolu maka to’o oras ne’e seidauk rezolve maka hanesan baliza administrative entre aldeia no kazu hadaumalu rai entre komunidade ho komunidade .

Koandante ne’e mós husu ba komunidade sira atu bele hametin lina kordenasaun, nunee problema saida deit maka mosu iha suku laran seguransa sira prontru atu bele fo apoiu.

Nia mos husu ba ofisial polisia suku nian sira tenki iha serviu hamutuk ho lideransa komunitaria sira.

Iha biban ne’e hosi Rede ba Rai, rai nudar neesidade ba ema nia moris, tanba nee tenki utiliza halo di’ak hodi labele mosu problema iha loron ikus.

Bainhira iha problemarai ruma husu ba komunidade sira tenki buka malu hodi bele rezolve.

Entretantu reprezentante Diretor Distritu Ermera nian husu ba lidenransa komunitaria sira atu bele tau matan ba proprietariu estadu nian sira ne’ebé maka iha suku hodi bele asesu ba iha dezenvolvimentu.

Ananias Babo Horta
Media Officer SETP