BETANO- Sekretáriu Estadu Terras Propriedades (SETP) Jaime Xavier Lopes hamutuk ho Ministru Rekurusu Naturais, Alfredoo Pires hala’o sosializasaun ba identifikasaun rai no proriedade ba area projetu Betano refinaria ne’ebé sei harii hosi Timor Gap iha suku Betano Postu Administrativu Same Munisipiu Manufahi.

Sosializasaun ne’ebé hala’o iha sede Aldeia Selehasa suku Betano ne’e Administrador munisipiu Same ne’e realiza iha loron 23 fulan-Jullu 2015 foin lalias ne’e hanesan halo aprosimasaun ho komunidade sira kona-ba lala’ok projetu ne’e nian iha futuru.

Iha sosializasaun ne’e SETP husu ba komunidade sira atu bele fó sira nia apoiu no sira nia kontribuisaun ne’ebé di’ak ba iha projetu refinaria ne’e, tanba liuhosi projetu refinaria ne’e bele hamenus ona numeru dezenpregu iha munisipiu Same.

Iha sosialializasaun ba komunidade sira kona-ba libertasaun rai hosi komunidade sira ho nia luan hektár 230 ne’e Jaime hateten, ba rai ne’ebé maka la’os komunidade nian husu ba komunidade sira hodi labele okupa, tanba okupa ema seluk nia sasan ne’e hamesan mós tau risku baa an rasik.

Hanesan Sekretáriu Estadu, Jamie husu ba komunidade sira hodi bele tau estaka ba sira nia baliza ne’ebé maka iha, tanba iha tempu badak ekipa tekniku sira sei ba halo levantamentu dadus iha fatin sira ne’ebé maka tama iha area refinaria nian.

Nia mós husu komunidade sira inklui mós lideransa komunitaria sira hodi bele fo sira nia kontribuisaun ba iha projetu ne’ebé maka atu halo, hodi labele okupa rai mamuk sira ne’ebé maka maka konsidera estadu nian.

Iha fatin hanesan Administradór Munisipiu Manufahi hateten, ohin hanesan partre ida ba iha dezenvolvimentu Nasionál liu-liu iha parte refinaria iha area Betano, tanba ne’e husu ba komunidade sira hodi bele fó sira nia apiou nune’e dezenvolvimentu bele la’o iha area ne’e.

Iha biban ne’e Ministru Rekursu Naturais, Afredo Pires hateten, buat ne’ebé durante ne’e sai prekupsaun ema hotu nian maka timor oan sir abele bele ta’es rasik sira nia mina ka lae, tuir tékniku prosesu ne’e la fasil.

“Refinaria la hamrik mesak, tanba sei iha ligasaun ho nasional, atu harii refinaria ne’e sempre iha kontradisaun, ho ida ne’e ita labele hosik rai sai fali impedementu ba iha dezenvolvimentu, tanba ne’e husu atu ita hotu bele fó ita nia kontribuisaun,” tenik alfredo.

Tuir Alfredo Dezafiu boot ida ba Timor-Leste maka oras ne’e rekursu umanu sei menus, tanba ne’e oinsa maka tenki kapasita timor-oan sira hodi bele sai enjineriu di’ak ba nasaun Timor-Leste.

Iha biban ne’e hanesan na’in ba projetu refinaria ne’e, Prezidente Timor Gap, Francisco Monteiro hateten, durante ne’e nia ho nia ekipa tekniku sira ba halo ona prosesu levantamentu hodi bele hatene projetu ne’e bele hala’o iha ne’ebá e lae.

Nia hateten sira ba iha ne’ebá hodi bele haree liu ba iha natureza propriedade nian, hodi bele hatene parte ne’ebé maka rai komunidade nian, no oinsa bele iha kordensaun ne’ebé di’ak ho komunidade sira iha area refinaria.

Monteiro hateten hahuu fulan ne’e to’o fulan-Setembru sei halo prosesu kona-ba levantamentu dadus rai nian, maibé antes ne’e tenki liberta lai rai liu-liu ba sira ne’ebé maka tama iha aresa projetu refinaria.

Nia parte mós konsidera nafatin fatin no sasan lulik sira ne’ebé maka eziste iha area refinaria, tanba ne’e antes halo libertasaun ba ba rai ne’ebé tama iha area projetu nian sei tau mós konsiderasaun hosi halo seremonia ritual hodi muda fatin lulisk sira.

Adminsitradór ne’e mós husu ba komunidade sira bele hato’o sira nia hanoin no saida maka dutrante nee sai hanesan prekupasaun sira nian ba iha naiulun sira hodi bele haree no buka solusaun.

Iha sosialiazasaun ba libertasaun rai hosi komunidade sira ne’e servisu hamutuk entre ministeriál ne’e hetan partisipasaun masimu hosi komunidade inklui mós autoridade lokál no lideransa komunitária sira iha fatin refere.*

Ananias Babo Horta
Media Officer SETP