V Reunião das Instituições Públicas de Assistência Jurídica dos Países de Língua Portuguesa-RIPAJ

Cidade de Prai,-Iha loron 22-23 setembro 2015, Ministru Justisa sira husi nasaun membru CPLP nian halibur hamutuk iha Cidade de Praia, Cabo Verde, hodi diskuti hamutuk konaba asistensia juridika no asesu ba justisa iha ámbitu CPLP nian. Ba Reunião V ne’e, partisipantes sira maka Angola-Ministro Justisa no Direitu Umanu Angola, Brasil-Defensor Pública da União República Federativa Brasil, Cabo Verde-Ministru Justisa Cabo Verde, Moçambique-Secretário Permanente husi Minsitério da Justiça, Assuntos Constituicionais e Religiosas da República da Moçambique, Portugal-Secretário da Justiça do Ministério da Justiça, São Tomé e Príncipe-Asseessora dos Direitos Humanos do Ministro da Justiça e dos Direitos Humanos da República Democrática de São Tomé e Príncipe, Timor Leste-Defensor Públic Geral da República Democrática de Timor Leste, no husi Conferência dos Ministros da Justiça dos Países da Língua Oficial da Portuguesa-Secretário Geral. Maibe, iha reunião ida ne’e, Guine-Bissau no Guine-Equtorial mak la hola parte.

Husi Ministério da Justiça Timor Leste nian, representa husi Sr. Sergio Hornai, Defensor Publico Geral, hodi apresenta konaba politika Ministeriu Justisa nian iha area protesaun direitus humanos, garantia sidadaun nian asesu ba justisa nomos koalia konaba mekanismu sira ne’ebe iha hodi garate povu nia direitu ba justisa. Konstituisaun Timor Leste rasik garante ona konaba povu nia direitu iha asesu ba informasaun, inklui mos asesu ba justisa, hanesan direitu baziku ida. Atu konkretiza espiritu Konstituisaun nian ne’e, Timor Leste establese ona instituisaun publiku hanesan Defensoria Publiku, atu hodi garante sidadaun sira nia direitu iha asesu ba justisa, liu husi asistensia juridika. Defensoria Publika ne’e rasik, komesa hala’o nia funsaun iha kedas tempo governasaun transitoriu UN (UNTAET) nia tempu. Tamba hare mos kondisaun povu Timor Leste nian ne’ebe iha kondisaun insufisiente ekonomia, ho nune’e, Defensor sira halo asistensia juridiku ne’e ho gratuita (pro bono). Alemde ida ne’e, Governo, liu husi Ministeriu Justisa mos, kontinua politika hodi establese Ordem Advogado Timor Leste. Advogado hanesan profisaun ida liberal, ne’ebe nia funsaun mos garante ona iha Konstituisaun. Ba dadaun ne’e, Ministeriu Justisa aprezenta tiha ona proposta da lei kona kriasaun Ordem Advogado Timor Leste nian, ne’ebe tuir planu iha tempu besik ne’e, sei diskuti iha Parlamentu Nasional.
Husi parte seluk, Sr. Nelinho Vital, ne’ebe partisipa mos iha enkontru ne’e hanesan Secretário Geral CMJPLOP, aprezenta nia gratidaun nomos kongratulasaun ba nasaun membru CPLP nian, ne’ebe hala’o ona esforsu hotu hodi garante povu nia direitu ba hetan asesu ba justisa nomos promosaun no protesaun ba direitu humanos. Secretário Geral ne’e mos kontinua husu ba nasaun membru sira atu kontinua hametin kooperasaun no kolaborasaun diak entre nasaun membru sira, atu partilha informasaun ba malu.

V RIPAJ durante loron rua halo debate ida klean hodi ikus mai hamosu Deklarasaun Praia, ho pontu 6 ne’ebe sai hanesan komprimisu nasa aprezenta mos proposta Protocolo ida konaba oin nusa atu fahe informasaun no meios divulgasaun direitos humanos iha âmbito CPLP nian. Proposta ida ne’e, nasuan membru sira hotu simu, atu hodi ba analiza molok atu asina no ratifika iha VI RIPAJ nian.
Atividade V RIPAJ ne’e, hakotu ho vizita kortezia husi Xefe Delegasaun sira no Secretário Geral CMJPLOP ba autoridade alto nivel Cabo Verde hanesan vizita ba Prezidente Asembleia Republica, Dr. Basilio Mosso nomos vizita ba Sr. Prezidente da República Cabo Verde, Dr. Jorge Carlos de Almeida Fonseca. (NV)