SETP Hala’o Senseblizasaun ba Komunidade iha Caicoa

VEMASSE-Sekretáriu Estadu Terras Propriedades (SETP) Jaime Xavier Lopes, iha loron 28 fulan-Dezembru 2015 foinlalais ne’e hala’o senseblizasaun ba komunidade sira iha Suku Caicoa Postu Administrativu Vemasse Munisipiu Baucau.

Iha senseblizasaun ne’e SETP liuhosi ninia intervensaun hateten, ko’alia kona-bá rai nia iha problema duni, tanba antes ukun-an TL iha ona problema ho nasaun sira seluk, maibé bainhira rai maka iha jestaun ne’ebé diak problema rai sei mosu.

Nia hateten, uluk beiala sira la iha problema, maibé tanba nasaun sira tama mai invade entaun rai kumesa iha problema, tanba rai kumesa folin.

Iha biban ne’e Jaime husu ba komunidade sira tenki sai sidadaun ne’ebé di’ak ba nasaun hodi labele hadau malu rai, bainhira iha problema rai ruma husu atu bolumalu tuur hamutuk hodi bele rezolve tuir famila.

Tanba ne’e nia husu ba komunidade sira atu bele tau estaka ba idaidak nia baliza, hodi labele iha problema iha loron ikus, nune’e nia mos husu ba komunidade sira hodi ukun sasan ne’ebé maka rasik labele ba ukun hodi okupa ema seluk nia rai eh nia hela fatin. Bainhira ba okupa ema seluk nia rai, hanesan halo invazaun ba ema seluk nia direitu.

Iha senseblizasaun ne’e membru governu ne’e esplika mós kona-ba artigu 54 konstituisaun RDTL ne’ebé ko’alia kona-ba sidadaun hotu-hotu nia direitu ba propriedade privada, Artigu 58 ko’alia kona-bá hela-fatin no artigu 141 ko’alia kona-bá proriedade nia uzu no utilidade rai nian.

Nune’e Jaime esplika mós ba komunidade sira kona-bá Lei Nú.1/2003, nian ne’ebé ko’alia liu kona-ba rai no propriedade abandonadu sira ne’ebé hosik hela hosi Portugés no Indonesia inklui mós sira nia komunidade sira Estadu Timor-Leste liuhosi Terras Propriedade maka administra provizoriamente.

Iha biban ne’e Jaime mós apresia ho lideransa komunitária inklui mós autoridade lokal suku ne’ebá nian ne’ebé maka iha intrese maka’as hodi bele rezolve problema rai entre komunidade sira nian.

Jaime hateten, rai ne’ebé maka uluk komunidade sira entrega ona ba iha estadu hodi hala’o administrasaun públiku estadu nian komunidade sira labele reklama fali tanba ne’e estadu konsidera hanesan patrimoniu estadu no estadu sei la fó-fila rai ne’e ba komunidade.

Iha Senseblizasaun ne’ebé hetan mós partisipasaun hosi parte seguransa no autoridade lokál inklui mós lideransa komunitária no komunidade sira ne’e Xefe Suku Caicoa Geraldo R. da Silva hateten, senseblizasaun ne’ebé maka hala’o Caicoa Vemasse ne’e importante tebes ba komunidade sira iha suku ne’ebá tanba, durante ne’e iha suku refere problema ne’ebé boot liu maka problema rai.

Xefe suku ne’e esplika mós katak, orizen suku Caicoa nian la’ós iha Vemasse maibé iha foho, suku ne’e ho nia komunidade sira muda ba iha vemasse tanba obrigasaun hosi militar Indonesia nian sira iha tinan 1978, tanba ne’e nia husu ba SETP hodi bele esplika klaru ba sira sira sei iha direitu ba sira nia hela fatin ka lae.

Iha biban ne’e Lia na’in hosi Suku Vemasse Tasi Domingos Ximenes Freitas hateten, ukun-an idaidak tenki iha ninia fatin, tanba ne’e oinsa ho komunidade sira ne’ebé maka mai okupa rai iha vemasse, maibé husu ba suku hirak ne’e hodi labele halo problema, tanba haree ba istoria, vemasse mesak lisan no hosi jerasaun ida deit. Bainhira iha buat ruma ne’ebé maka estadu presiza atu hasai tenki entrega hodi labele kria problema. *

Ananias Babo Horta
Media Officer SETP