SEKRETÁRIU Estadu Terras Propriedade (SETP), Jaime Xavier Lopes iha loron Kinta 6 fulan-Juñu 2013 hala’o Enkontru Komunitária ho Komunidade sira hosi suku 10 iha Sub distritu Lautem Distritu Lautem.
Iha enkontru ne’ebé komunidade sira prekupa liu kona-ba rai lisan no baliza administrasaun suku nian ne’e, SETP husu ba komunidade sira liu-liu ba lisan sira ne’ebé iha problema rai tenki buka solusaun oinsa atu bele tuur hamutuk hodi bele rezolve sira nia problema.

Nia husu ba komunidade sira, liu-liu ba sira ne’ebé iha problema kona-ba rai lisan di’ak liu labele lori-malu to’o tribunál, bainhira to’o tribunál sempre iha baluk manan no balu lakon.

Iha tempu beiala sira tuir Jaime, laiha ema ida maka ukun, iha tempu portages, governu portages fó tiha sertifikadu, nune’e mos iha tempu Indonezia iha mos sertifikadu, ho ida ne’e iha ukun-aan estadu Timór-Leste hamosu artigu 54 iha konstituisaun RDTL hodi ko’alia kona-ba direitu ba propriedade privadu.

Maibé tuir Jaime, dalaruma komunidade sira konfunde sala, tanba ne’e iha 2003 mosu Lei no 1./2003, hodi ko’alia kona-ba lezislasaun rai nian, nune’e sasan ne’ebé maka estadu portuges no Indonesia hosik hela, governu Timór-Leste maka iha direitu atu bele administra.

Ho ida ne’e Jaime hateten, mosu lei ne’e hodi bele limita ema labele okupa sasan ne’ebé maka estadu nian, tanba iha dekreitu lei ne’e mós fó-dalan atu bele regulariza ema sira ne’ebé maka hela iha rai nia laran.

SETP hateten, sasan ne’ebé estadu indonesia no portuges nian sira hosik hela tuir lei estadu Timór-Leste maka administra, nune’e ema hotu tenki hatene didi’ak saida maka hakerek ona iha lei, hodi nune’e ema ida bele sai na’in ba sasan ne’ebé maka ninian hodi labele sai nain ba ema seluk nia sasan.

“Hanesan nasaun ita mós tenki hakásan hodi bele sai hanesan nasaun dezenvolvidu sira seluk iha mundu, ho ne’e komunidade sira antes halo buat ruma tenki hanoin halo didiak, ita mós presiza hatene familia ne’ebé di’ak liu maka vizinu, tanba di’ak ka aat vizinu maka haree ita,” Tenik Jaime.

Iha enkontru ne’ebé hetan partisipasaun masimu hosi lideransa komunitaria ho sira nia komunidade hosi suko 10 iha sub distritu lautem ne’e, Xefe Suku Kom Januario da Cruz hato’o mós sira nia problema ne’ebé durante ne’e akontese iha suku laran maka problema rai lisan nian.

“Ami nia problema ne’ebé durante ne’e akuntese iha suku laran maka problema rai lisan nian, problema ne’e rasik ami halo ona mediasaun hodi halo ona keisa ba to’o iha tribunal,” Januario. *