SETP Hala’o Dialogu ho Komunidade Viqueque Kona-ba Lei Rai

Viqueque-Sekretáriu Estadu Terras Propriedades (SETP), Jaime Xavier Lopes iha loron 11 fulan-Abríl 2014 foin lalais ne’e hala’o dialogu ho komunidade sira iha salaun enkontru administrasaun distritu Viqueque.

Iha dialogu ne’ebé fasilita hosi ONG Forum Timor-Leste, ne’ebé finansia hosi Search For Common Ground no Komisaun Europea ne’e, Jaime hateten, rai sai fundamental ba ema hotu nia moris tanba iha rai maka ema bele hatutan nia moris, tanba ne’e husu ba komunidade sira labele halo problema kona-ba rai.

Haree ba problema rai ne’ebé maka durante ne’e mosu iha teritoriu Timór-Leste, Jaime esplika ba komunidade sira tuir lei ne’ebé maka hakerek iha artigu 54 konstituisaun RDTL nian katak, ema hotu iha direitu ba rai pedasuk ida, maibé tenki sai nain ba rai pedasuk ida ne’ebé maka ninian rasik la’ós sai nain ba sasan ne’ebé maka okupa ema seluk nian.

Ho ida ne’e nia mós husu ba komuidade sira atu bele priense ukun-an ne’e ho dezenvolvimentu, tanba nudar sidadaun ne’ebé du’ak nia tenki hatene saida maka nia halo ba iha rai ne’e.

Jaime hateten rai prinsipál ba ema idaidak nia moris, tanba ne’e maka ONG forum konvida hodi bele halo dialogu ho komunidade sira.

Ba komunidade sira ne’ebé maka okupa rai no uma privadu abandonadu inklui mós rai no uma estadu abandonadu tenki ba rezistu iha terras propriedade distritu hodi bele regularize sira nia okupasaun nune’e mós bele halo kontratu arrendamentu ho estadu.

Tanba tuir Jaime, bainhria halo ona kontratu arrendamentu ho estadu, to’o loron ruma estadu la presiza ona fatin ne’e sei entrega ba komunidade.

Iha dialogu ne’e Diretór Ezekutivu ba ONG Search For Common Ground, Jose Francsico de Sousa hateten, sira iha kompenente ida ne’ebé trata ba asuntu justisa, juventude, media, no ONG sira kona-ba oinsa atu harii lina ida forte entre estadu ho instituisaun sira ne’e.

Tuir Francisco disputa rai sai problema ne’ebé sensetivu, nune’e mós sira nia partisipasaun iha dialogu ne’e la’ós atu rezolve problema maibé atu rona saida maka durante ne’e komunidade sira prekupa.

Nia mós husu ba komunidade sira ne’ebé partisipa iha dialogu ne’e bele fahe informasaun ne’ebé sira hetan ba iha komunidade sira ne’ebé maka iha biban nee la partisipa.

Iha fatin hanesan Diretór hosi ONG Forum Timór-Leste, Mario hateten, ONG Forum atu fó prespektiva oituan kona-ba organizasaun sosiedade sivil kona-ba oinsa atu haree direitu ba rai, tuir lei ne’ebé hakerek iha artigu 54 konstituisaun RDTL katak, ema hotu iha doreotu ba rai pedasuk ida.

“Ita iha legalidade atu asesu kona-ba direitu ba uma no rai, iha prosesu ne’e tomak SETP maka bele fortifika kona-ba semaka iha direitu atu asesu ba iha rai,” dehan Mario.

Nia hateten ONG iha prinsipiu idakatak, problema rai sai hanesan kestaun boot ba iha nasaun, liu-liu iha dili laran, tanba iha sidadaun barak maka okupa rai no uma abandonadu, oinsa estadu kria kondisasun ba ema ne’ebé maka okupa.

Tuir nia konvida governu hodi bele fó solusaun ba problema sira ne’ebé maka durante ne’e komunidade sira hasoru iha terenu.

Iha biban ne’e Adjunto Administradór Distritu Viqueque, Jose da Costa de Sousa hateten, koalia kona-ba rai, ne’e hannesan problema sensetivu, rai la aumeta ema mak aumenta, uluk kedas rai vikeke fahe hotu ona la iha rai abandonadu ihaViqueque.

Tanba ne’e husu ba komunidade sira atu bele hatene didi’ak ida ne’ebé maka komunidade sira bele iha direitu hodi sai nain ba rai no ida ne’ebé maka estadu nian.

Iha biban ne’e hanesan komunidade Oscar de Sousa husu ba SETP hodi bele rekoinese sira komunidade sora ne’ebé maka oras ne’e okupa rai no uma estadu, tanba tuir sira situasaun maka obriga sira hodi okupa uma no rai estadu.Maybe bainhira estadu atu uza sira pronto atu enrega ba estadu. *

Ananias Babo Horta

Media Officer SETP