SETP Hala’o Senseblizasaun iha Sagadate

SAGADATE-Sekretáriu Estadu Teras Propriedades (SETP) Jaime Xavier Lopes iha loron 9 fulan-Outubro 2014 foin lalais ne’e hala’o senseblizasaun ba komunidade sira hodi ko’alia kona-ba lei rai nian iha Suku Sagadate Sub Distritu Laga Distritu Baucau.

Iha senseblizasaun ne’ebé hala’o iha salaun ingreja Sagadate ne’e SETP hateten, rai sai prinsipál ba ema nia moris, nune’e mós tanba iha rai maka iha nasaun, ho ida ne’e bainhira tama iha ukun-an asembleia konstituante tau mós artigu 54 iha konstituisaun RDTL hodi ko’alia kona-bá direitu ba propriedade privadu.

Atu fortifika artigu 54 seksaun ida ne’ebé hateten ema hotu iha direitu ba rai pedasuk ida no bele fob a ema seluk bainhira sei moris ka bainhira mate. Tanba iha lei hateten ema hotu iha direitu ba rai pedasuk ida, ho ida ne’e dala-ruma halo sidadaun sira bele kumpriende sala, entaun ema nia rai ka ema nia hela fatin mós sira ba okupa hodi dehan sira iha direitu.

Tanba ne’e maka hodi hamosu tan Lei Nú. 1/2003 ne’ebé maka ko’alia kona-bá lejizlasaun rai nian, iha lei ne’e mós hateten, rai no sasan sira ne’ebé maka estadu portugés ho estadu Indonesia inklui mós nia komunidade sira hosik hela estadu Timór-Leste liuhosi Terras Propriedade maka administra.

Nune’e mós iha dekretu lei nú. 19/2004 hodi fó garantia no proteje sidadaun sira ne’ebé maka okupa rai no sasan abandonadu sira neebe maka estadu portugés ho Estadu Indonesia Hosik hela bele sai legál.

Iha senseblizasaun ne’ebé hetan partisipasaun hosi hosi Xefe Gabinete SETP no Reprezentante Diretór Nasionál Terras Propriedades e Servisu Kadastrais, ho nia ekipa tékniku sira ne’e SETP hateten, iha tinan 2005 mosu tan Lei Nú. 12/2005 hodi proteze sidaun sira ne’ebé maka hakarak halo arrendamentu entre privadu ho privadu, nune’e sira nia arrendamentu ne’e bele iha rekoinesementu hodi sai legál, nune’e lei ne’e mós ko’alia kona-ba mediasaun maibé lei ne’e revoga tiha ona tanba lei ne’e mosu ona iha artigu 17 kodigu sivil.

Iha fatin hanesan Jaime husu ba komunidade sira hodi labele halo problema kona-ba rai, tanba bainhira la iha problema entre komunidade sira kona-ba rai hanesan parte kontribuisaun komunidade sira nian ba iha dezenvolvimentu.

Hatan ba prekupasaun komunidade sira nian kona-ba baliza administrative SETP husu ba komunidade sira inklui mós autoridade lokál sira labele fera ulun ba problema refere tanba kona-ba baliza administrativu ne’e problema estadu nian.

Iha senseblizasaun ne’ebé hetan partisipasaun másimu hosi komunidade sira inlkui mós lideransa komunitária no Seguransa sira ne’e Administradór Sub Distritu Laga Francisco da Costa Belo hateten, komunidade sira iha suku Sagadate presiza duni informasaun hosi SETP, liu-liu informasaun kona-ba rai nian.

Tanba tuir Francisico Sagadate hanesan suku ida ne’ebé maka nia baliza ho distritu Lautem, dalaruma rai fuik mós komunidade sira dehan ne’e sira nian ho ida ne’e dalaruma estadu presiza rai ruma atu halo dezenvolvimentu ba intrese ema hotu nian sempre iha impedementu.

“Hau fiar katak ho prezensa SETP no mós esplikasaun hosi SETP bele fó klareza ida ba sira hodi nune’e sira bele hatene sira nia rai maka ne’ebé no ida ne’ebé maka la’ós sira nian sira hodi labele halo okupasaun.” Tenik Francisco.

Hanesan komunidade Abel Adilaide hateten, durante ne’e sira sempre hasoru problema kona-ba rai liu-liu konaba baliza entre sagadate ho Lautem, nune’e mós komunidade sira ne’ebé maka uluk tanba funu maka sira mai hela iha sagadate funu hotu ona sira bele ba fali sira nia knua ka lae.*

Ananias Babo Horta
Media Officer SETP