MJ fó Formasaun Direitus Umanus iha Administrasaun Postu Iliomar

Ministériu Justisa (MJ) liu husi Diresaun Nasionál ba Direitus Umanus no Sidadania (DNDHC) hala’o programa formasaun direitus umanus (DU) iha Administrasaun Postu Iliomar, Minisípiu Lautem durante loron-rua, iha loron 4 no 5 fulan-Dezembru tinan 2014. Formasaun ne’e partisipa hosi autoridade lokál sira mak hanesan; Xéfe suku no aldeia, lider tradisionál, professor sira, lider grupo feto sira, juventudi, konfisoins relijioza no membru Polisia Nasionál Timor-Leste (PNTL).

Programa formasaun ne’e hala’o bazeia ba Planu Asaun Anual (PAA) Ministériu Justisa tinan 2014 katak, halo formasaun ba autoridade lokál hodi hasa’e koñesimentu ba direitus umanus ninia aplikasaun iha moris loron-loron. Formasaun ne’e tuir planu katak, sei partisipa deit ema nain 40, maibe tanba iha antusiasmu husi komunidade iha fatin ne’ebá nune’e konsege partisipa besik ema lima-nulu.

Francisco Xavier Vasco Soares ne’ebé reprezenta Diretór Nasionál DNDHC iha sesaun abertura hateten katak, “programa ne’e hala’o bazeia ba Planu Asaun Anuál (PAA) tinan 2014, iha fim de tinan ida ne’e tuir planu Ministériu Justisa hala’o ninia programa iha Administrasaun Postu Iliomar ho tema sentral mak KONSOLIDA DAME NO ESTABILIDADE HODI ASEGURA OBSERVÁNSIA BA DIREITUS NO LIBERDADE FUNDAMENTAIS.” Hanesan programa esensial ba Ministériu Justisa, tinan ne’e, formasaun ida ne’e nu’udar pakote ida ho komemorasaun Loron Direitus Umanus 10 Dezembru 2014 iha Munisípiu Lautem.

Iha lian makloke, Administradór Postu Iliomar Luis Fernandes hateten katak, agradese ba Ministériu Justisa tanba bele mai hodi fó formasaun ba autoridade lokál no komunidade sira iha area rural, no ami presiza tebes atu iha kuñesementu kona-ba saida mak direitus umanus no sa dever mak povu tenke kumpri hodi nune’e bele partisipa maximu iha dezenvolvimentu nasionál. Husu mós ba Ministériu Justisa atu abranje formasaun ne’e to’o iha suku ida-idak no sei posivel bele aplika dala-ida kada fulan tolu-tolu.

Prosesu formasaun ne’e ho metodu partisipativu, ne’ebé fasilitadór ida-idak halo aprezentasaun materia kona-ba prinsipiu no valores direitus umanus, tratadu internasionál no leis nasionál sira. Depois de aprezentasaun, fasilitadór sira loke oportunidade ba prosesu husu no hatán hodi haklean materia ida-idak no ikus mai fahe ba grupo diskusaun. Prosesu diskusaun la’o iha ambiente rona malu no kritiku tebes. Depois diskusaun grupo, grupo ida-idak halo aprezentasaun ba rezultadu diskusaun no mós hetan feedback hosi partisipante sira seluk.

Geografikamente, Postu Iliomar lokaliza iha Sudoeste Sul Munisípiu Lautem ne’ebé baliza ho Munisípiu Viqueque, distansia Iliomar hosi Lospalos kuaze 48 kilometrus. Administrativamente, Postu Iliomar hamutuk iha suku ne’en (6) mak hanesan; Suku Iliomar I, Iliomar II, Fuat, Caeliu, Trilolo no Aelebere. Tuir estatistika iha tinan 2014, total populasaun ema 10,186.

Depois remata formasaun durante loron-rua, partisipante sira simu kedan sertifikadu hosi Ministériu Justisa. Hodi hateten mós katak, programa formasaun iha Administrasaun Postu Iliomar, Munisípiu Lautem mak programa ikus ba DNDHC iha tinan 2014.

Carlos Gonçalves Dias
Offisiál Dokumentasaun DNDHC