SETP Hala’o Senseblizasaun lei rai iha Suku Ailelo, ‘Tenki Tau Estaka iha idaidak nia baliza’

HATOLIA-Sekretáriu Estadu Terras Propriedades (SETP) Jaime Xavier Lopes, iha loron 16 fulan-Jullu 2015 foin lalais ne’e hala’o senseblizasaun ba komunidade sira kona-ba lei ria nian iha Suku Ailelo Postu Administrativu Hatolia Munisipiu Ermera.

Iha senseblizasaun ne’ebé organiza hosi Konsellu Polisiamentu Komuitária hosi Postu Hatolia ne’e SETP hateten, problema rai hanesan problema ne’ebé boot tebes, tanba rai la’ós foin maka akonese iha tempu ukun-an no roblema rai hahuu ona iha beiala sira.

Maibé tuir Jaime, problema rai ne’e sai boot liu-tan bainhira portugés sira mai ukun TL durante tinan 450 hodi fó sertifikadu no buletin ofisial inklui mós albara nia komunidade sira iha momentu ne’ebá ho nia totál sertifikadu 5000, nune’e mós iha tempu Indonesia nian sira fó sertifikadu ba nia komunidade sira ho nia totál 55.000

Nune’e iha tempu Indonesia mos problema rai ne’e aumenta ba bebeik deit tanba uma no fatin sira neebe maka estadu portugés sira hosik hela sira maka administra hotu hodi halo sertifikadu ba rai no fatin sira ne’ebé maka sira okupa.

“Tanba mudansa pólitika iha tempu portugés nian mai tempu Indonesia nian maka hodi hamosu problema rai iha ita nia nasaun, tanba iha tempu indinesia nian sira muda komunidade siira neebe maka hela iha area rural sira hodi konsentra hamutuk iha fatin ida nunee fasil ba sira hodi halo kontrola ba komunidade sira,” tenik Jaime.

Tanba problema sira ne’ebé portugés ho Indonesia hosik hela mai Timor-Leste ne’e maka hodi hakerek mós artigu 54 konstituisaun RDTL nian ne’e maka ko’alia kona-ba sidadaun sira nia direitu ba propriedade privada.

Iha fatin hanesan SETP esplika mós kona-bá lei nú.1/2003, lei nú.19/2004 no lei nú.12/2005, ne’ebé maka ko’alia kona-ba rai no uma sira ne’ebé maka estadu portugés ho estadu Indonesia hosik hela estadu Timór-Leste maka administra.

Nia mós husu ba komunidade sira hodi bele tau estaka ba kantu baliza idaidak nian ho besi ruma hodi labele kuda ai horis iha baliza tanba kuda aihoris bainhira ai ne’e boot sei hamosu nafatin problema.

Reprezentante Diretór DTP Munisipiu Ermera informa mós kona-ba reklamasaun sira ne’ebé maka akontese iha suku Ailelo.

Iha senseblizasaun ne’e hanesan uma nain Xefe Suku Ailelo, Téofilo Araujo hateten, ohin loron importante ba komunidade sira iha suku ailelo tanba SETP ho kometiva bele hakat ba iha suku refere hodi bele halo senseblizasaun ne’ebé maka organiza hosi The Asia Foundation.

Iha biban ne’e Xefe suku refere aprezenta mós kona-bá problema ne’ebé maka durante ne’e akontese iha suku refere maka violensia domestika no problema rai nian, maibé ida ne’ebé ho numeru boot liu maka problema rai.

Problema rai ne’ebé akontese iha komunidade sira nia leet maka hanesan problema hadau malu baliza inklui mós problema plantasaun kafé.

Hanesan prezidente KPK Ailelo nian Xefe Suku ne’e hateten, programa KPK ne’e realiza tanba iha liña koordenasaun ne’ebé di’ak ho komunidade sira, maibé nia mós husu ba KDD atu bele haree didi’ak problema ne’ebé maka strutura KPK sira hasoru iha baze.

Iha biban ne’e adjuntu komandante PNTL Munisipiu Ermera Raimundo Soares, husu ba komunidade sira liu-liu ba iha komunidade sira iha Suku ailelo hodi bele kria establidade ba iha suku laran nune’e bele mós fó komunidade sira nia partisipasaun iha dezenvolvimentu nasionál.

Administradór Postu Administrativu Hatolia, Custodio Martins husu ba komunidade sira atu bele rona didi’ak lei ne’ebé maka hato’o hosi SETP.

Nia hateten prekupasaun komunidade sira nian kona-ba problema rai liu-liu ba komunidade sira ne’ebé maka okupa rai plantasaun nian. Tanba ne’e husu ba komunidade sira hodi bele hato’o duvidas sira ne’ebé maka durante ne’e sai prekupasaun komunidade sira nian iha fatin refere.

Ananias Babo Horta
Media Officer SETP