MINISTRU JUSTISA DEBATE HO DEPUTADU SIRA KONA-BA ARENDAMENTU ÁREA PROTEJIDA DOLOK-OAN IHA SALA PLENÁRIA PARLAMENTU NASIONÁL

DILI, PN – Kuarta-Feira, loron 28 fulan-Otubru 2015, S.E. Ministru Justisa Ivo Valente tuir debate temátika ho deputadu sira kona-ba arendamentu área protejida sira iha Sala Plenária Parlamentu Nasionál (PN), Dili.

Asuntu debate iha Plenária PN ne’e, foka liu ba kestaun área protejida Dolok-Oan (lee: Área Kristu Rei nia kotuk) ne’ebé mak Ministériu Justisa liu hosi Diresaun Terras Propriedades fó ona kontratu arendamentu ba iha Kompañia Dili Development (Timor Plaza), kompañia Avo Jape nian hodi halo investimentu.

Sesaun plenáriu prezide hosi S.E. Presidente Parlamentu Nasionál, Vicente Guterres. Prosesu debate hahu ho introdusaun hosi Ministru Justisa nian ne’ebé esplika razões sira kona-ba tanbasá Dolok-Oan arenda ba iha Kompañia Dili Development.

Ministru Justisa, Ivo Valente iha ninia intervensaun hateten, objetivu arendamentu rai Dolok-Oan atu atrai no konvida investimentu setór privadu sira hodi apoiu Governu ba redusaun dezempregu, loke kampu traballu ba jovens sira, fonte reseitas ba orsamentu Estadu nian no estimula dezenvolvimentu ekonómiku.

Ha’u hakarak hateten, rai nu’udar fatór maiór ba investimentu, nune’e planu arendamentu rai Dolok-Oan hahu kedan iha IV, V no VI Governu Konstitusionál ne’ebé manifesta servisu konjunta hosi liña ministériu relevante. Ministériu Justisa rona Ministériu Komersiu, Indústria no Ambiente (MKIA), Ministériu Ekonómia, Ministériu Planeamentu no Investimentu Estratéjiku (MPIE) no seluk-seluk tán kona-ba fatin refere hodi arenda ba interese investimentu nian; esplika Ministru Justisa.

Depois-de intervensaun Ministru Justisa, kontinua ho intervensaun Ministru Komersiu, Indústria no Ambiente (MKIA) Sr. Constâncio da Conceiçao Pinto ne’ebé mak foti parte iha plenária ida ne’e.

Ministru MKIA hateten, hosi perspetiva ambiente nian, dezenvolvimentu polítika ambiente mak sei fó kontribusaun ba iha kresimentu ekonómia sustentavél, tanba-ne’e, MKIA husu ona kompañia atu halo estudu ambientál, maibé to’o agora ami seidauk simu estudu avaliasaun ne’e, sé laiha estudu avaliasaun ami sei la fó lisensa ba kompañia, tanba MKIA tenke simu lai rezultadu estudu hosi kompañia hodi estuda no analize, depois mak fó lisensa hodi hakat ba iha dezenvolvimentu Dolok-Oan.

Sesaun tuir mai, Presidente Meza, Vicente Guterres fó tempu ba deputadu sira atu fó sira-nia dúvida sira no halo intervensaun polítika ba área protejida sira. Deputadu sira hato’o kestaun oin-oin mak hanesan, “tanbasá” fó lisensa área protejidu ba investidór sira, área Kristu Rei ne’ebé la seguru ba ambiente, “oinsá” ho estudu viabilidade, “oinsá” atribuisaun rai ba arendamentu, kestaun tesi aihun, destroisaun rai no balada fuik sira, “oinsá” koodenasaun liña ministériu, osan hira mak hetan hosi arendamentu sira, medida rai hira mak arenda ba Jape, medida “saída” mak halo ona ba okupante rai Estadu iha área protejidu sira, no seluk-seluk tán.

Ministru Justisa responde katak, kestaun arendamentu rai veíkula ho ministériu seluk, koordenasaun sempre halo, la’o di’ak tebes, Ministériu Justisa konsiente kuandu arendamentu rai la-tuir lei ka viola grave hodi sakrifíka meu ambiente, Governu sei la fó lisensa ba arendamentu. Papel ministériu respetivos presiza tebes iha ne’e, ho investimentu sei fó biban mós ba kompañia atu kuida no kuda aihoris sira, sei halo jardim halo tasi ninin furak, sei kuda aihoris no foho sei matak, sei konserva mós aihoris tasi nian (Ai Parapah) no kontrollu Governu sei rigorozu tebes hosi asegura katak investimentu ne’e sei la estraga fali ita-nia ambiente iha ne’ebá, investimentu sira tenke proteje mós ita-nia ambiente iha fatin refere.

Iha sorin seluk, Sekretáriu Estadu Terras Propriedade (SETP), Jaime Xavier Lopes esplika kona-ba montante osan arendamentu ne’ebé kontribui ona ba orsamentu Estadu to’o fulan-Setembru 2015 ho total hamutuk kuaze miliaun $29 dólar, medida rai ne’ebé arenda iha Dolok-Oan ba kompañia, baze legál ne’ebé uza ba arendamentu no koordenasaun ne’ebé produz ona sertifikasaun hosi Komisaun Investimentu nian, Komisaun Investimentu ne’e involve ministériu relevante sira. Tanba-ne’e, kuandu laiha sertifikadu, Ministériu Justisa liu hosi Terras Propriedade mós sei la emite kontratu ba Kompañia Dili Development (Jape).

Depois-de responde perguntas no kestaun sira ne’ebé levanta hosi Membru Parlamentu sira, kada Xéfi Bankada Parlamentár sira (CNRT, Fretilin, PD no Frente Mudança) fó sira-nia intervensaun ikus hodi taka sesaun plenária ne’ebé kuaze la’o durante oras-tolu nia laran, no rai hela kestaun balun ba Governu hodi tau ba konsiderasaun, no husu ba Governu atu hapara provizóriamente prosesu dezenvolvimentu Dolok-Oan antes kompañia submete rezultadu avaliasaun no analize impaktu ambientál nian ba iha Governu.

Prezensa iha debate ne’e mak, Ministru Justisa Sr. Ivo Valente, Ministru Komersiu, Indústria no Ambiente (MKIA) Sr. Constâncio da Conceiçao Pinto, Vise-Ministru MKIA Sr. Filipus “Nino” Pereira, Sekretáriu Estadu Terras Propriedade (SETP) Eng. Jaime Xavier Lopes, Sekretária Estadu Asuntu Parlamentár Sra. Terezinha Viegas, no Diretór Jerál, Inspetór Jerál, Diretór Nasionál sira hosi Ministériu Justisa no MKIA.

Maria de Lourdes Lin
Media Officer
Gabinete Ministru Justisa