SETP Hala’o Senseblziasaun ba Komunidade iha Bebonuk

DÍLI -Sekretáriu Estadu Terras Propriedades Jaime Xavier Lopes iha loron 16 fulan-Abril 2016 foin lalais ne’e kontinua hala’o programa senseblizasaun ba komunidade sira iha area Bebonuk Suku Comoro Postu Administrativu Dom Aleixo Munisipiu Díli.

Iha senseblizasaun ne’ebé hala’o durante loron ida iha area bebonuk nian ne’e komunidade sira husu ba Estadu Timór-Leste liuhosi Terras Propriedades hodi labele konsidera sertifikadu anterior sira, tanba seirtifikadu hirak ne’e, uluk sira hetan tanba ho forsa.

Hatan ba prekupsaun komunidade nian ne’e SETP Jaime Xaveir Lopes hateten, atu valorize eh lae, ne’e tenki bazeia ba lei ruma, maibé sertifikadu anterior hirak ne’e sei sai hanesan baze legál ida ba iha sira.

Iha biban ne’e nia mós husu ba komunidade sira ne’ebé maka hela iha rai estadu tenki ba terras propriedade hodi bele halo kontratu arrendamentu, nune’e estadu bele fólegalidade ba iha komunidade sira nia okupasaun.

Tuir nia bainhira komunidade sira hela iha rai estadu maibé la iha lisensa hodi halo uma tuir hakarak, to’o loron ruma estadu presiza fatin ne’e ba intrese ema hotu nian estadu sei hasai liuhosi despezu administrativu.

Membru Governu ne’e esplika mós kona-ba artigu 54 konstituisaun RDTL nian ne’e ko’alia kona-bá Direitu ba propriedade privadu nune’e mós artigu 58 nian kona-ba hela-fatin no artigu 141 ko’alia kona-bá rai ne’ebé hateten, lei maka regula propriedade, nia uzu no nia utilidade rai nian, hanesan fatór produsaun ekonómiku ida.

“Ami mai halo senseblizasaun ho komunidade sira la hatudu katak, ami mai ona ne’e atu hasai komunidade sira hosi sira nia hela fatin eh la hatudu, ami mai ne’e atu halo ona despezu administrativu ba ema sira ne’ebé maka okupa rai no uma estadu nian, maibé ami mai atu fó hanoin ba komunidade sira hodi sira mós bele kumpriende lei nia la’o maka hanesan ne’e hodi ikus mail abele mosu fali dezentendementu ruma entre komunidade ho estadu, ” dehan Jaime.

Durante ne’e tuir Jaime, Terras Propriedades uza lei nú.1/2003 nian ne’ebé ko’alia kona-bá rai no uma sira ne’ebé maka estau portugés no estadu Indonezia hosik hela, esrtadu Timór-Leste liuhosi Terras Propriedades maka administra provizoriamente.

Durante sebseblizasaun SETP esplika mós ba komunidade sira kona-bá pakote lei rai nian tolu ne’ebé maka veta tiha hosi prezidente RDTL iha IV Governu Konstitsionál nia ukun, no foin lalais ne’e hadia fali hodi aprova hikas iha konsellu ministru.

Pakote lei tolu ne’e maka lei espropriesaun, lei fundu finaseiru Mobiliariu no lei rezime espesial ba bens e moveis.

Kona-ba kapitulo VIII iha pakote lei fundu finanseiru e mobiliariu nian ne’ebé maka konsellu ministru deside hodi hasai ne’e, Tuir SETP pakote ne’ebé ho nia total artigu 10 ne’e sei haruka fila ba ministeriu justisa hodi hria deit dekretu governu nian.

Iha biban ne’e nia mós hateten, bainhira pakote lei tolu ne’ebé aprova ona hosi Konsellu Ministru ne’e maka debate iha parlamentu hodi haruka ba prezidenti hodi promulga, iha futuru mai sei garante povu sira nia okupasaun tuir duransaun tempu ne’ebé iha no lei ne’e sei konsidera.

Ananias Babo Horta
Media Officer SETP